Era suenter passa 80 onns èsi strusch pussaivel da s'infurmar a moda adequata per rumantsch sin plaun naziunal. La digitalisaziun porscha la pussaivladad da midar quai. Il project Translatur-ia da la Scola auta spezialisada dal Grischun realisescha actualmain in instrument per optimar applicaziuns en connex cun la lingua rumantscha (p.ex. servetschs da translaziuns) cun agid da la tecnologia computerisada. En cooperaziun cun la Lia Rumantscha èsi reussì da sviluppar in prototip. Quel mussa ch'igl è pussaivel da realisar in agid da translatar d'ina buna qualitad malgrà la pitschna quantitad da datas.

L'Institut svizzer per scienza d'infurmaziun da la Scola auta spezialisada dal Grischun ha creà il webportal translaturia.fhgr.ch che permetta da translatar cun in computer texts da tut gener dal tudestg en rumantsch. Entant che servetschs da translaziuns da linguas fitg derasadas pon far diever da pliras milliardas translaziuns, è la sfida tar la lingua rumantscha la quantitad da datas minimala. Per consequenza è la qualitad da las translaziuns oz anc insuffizienta, ma tuttina sa mussi ch'il punct da partenza ha en mintga cas potenzial. En il rom da projects da perscrutaziun futurs duain ils resultats vegnir nizzegiads per l'ulteriur svilup dal prototip. L'intent è vegnì sustegnì l'onn passà da l'uniun da promoziun da la Scola auta spezialisada dal Grischun.

Gruppa d'interess per l'ulteriur svilup

Translaturs automatics moderns applitgeschan raits neuronalas e cuntanschan uschia ina qualitad bunamain umana. Tar quest punct da partenza innovativ vegnan utilisadas quantitads da datas immensas per sviluppar cun trenaments repetitivs in model da computer. L'applicaziun da quest model pussibilitescha suenter da translatar texts en las linguas trenadas. Per vegnir a frida cun il fatg ch'i dat en il cas dal rumantsch mo paucas datas tschertga la Scola auta spezialisada dal Grischunnovas vias co ch'ins po nizzegiar effizientamain las datas disponiblas e co ch'ins po generar novas datas.

Per il svilup dal prototip ha la Lia Rumantscha mess a disposiziun datas en furma da texts translatads. «Per l'avegnir da la lingua rumantscha èsi absolutamain central ch'il process da translatar texts en e dal rumantsch possia vegnir accelerà. La translaziun automatica permetta da generar cun pli pauc sforz dapli texts. Plinavant contribuescha quest svilup a la chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas da la Svizra», explitgescha Conradin Klaiss, manader Furmaziun tar la Lia Rumantscha.

Per cuntinuar cun il project è vegnida fundada ina gruppa d'interess. Quella duai esser il motor per l'ulteriur svilup da tecnologias e lur adattaziun per las branschas en mira. La gruppa d'interess tschertga texts en rumantsch grischun e tut ils idioms, idealmain cun lur correspundenta tudestga, e cas d'applicaziun che pudessan profitar dal diever da tecnologias linguisticas en connex cun il rumantsch. Utilisadras ed utilisaders e tut las persunas interessadas èn envidadas da s'annunziar tar la Scola auta spezialisada dal Grischun u tar la Lia Rumantscha.

Ulteriurs detagls:

• Prototip software da translaziun Translatur-ia: https://translaturia.fhgr.ch
• Institut svizzer per scienza d'infurmaziun: https://fhgr.ch/sii
• Lia Rumantscha: http://liarumantscha.ch

Ulteriuras infurmaziuns:
Scola auta spezialisada dal Grischun:
Philipp Kuntschik, manader da project
+41 81 286 37 35
philipp.kuntschik@clutterfhgr.ch

Lia Rumantscha:
Conradin Klaiss, manader furmaziun
+41 81 258 32 22
conradin.klaiss@clutterrumantsch.ch

Scola auta spezialisada dal Grischun
Sco scola auta agila furman il pensar dinamic e l'agir proactiv las lingias directivas da la SASGR. Cun questa tenuta contribuescha ella cun curaschi e persistenza a la concepziun da l'avegnir. Cun sias purschidas da scolaziun pussibilitescha ella a sias studentas ed a ses students, en tut passa 2300, da daventar persunalitads fitg qualifitgadas e responsablas. La SASGR porscha studis da bachelor e master sco era perfecziunaments en ils roms architectura, inschigneria da construcziun, Computational and Data Science, Digital Science, Management, Mobile Robotics, Multimedia Production, Photonics, Service Innovation and Design, Supply Chain Management e turissem. L'instrucziun e la perscrutaziun a la SASGR èn interdisciplinaras e s'orienteschan tenor las sfidas praticas en l'economia e la societad. La participaziun da tut las commembras e da tut ils commembers da la scola auta contribuescha al svilup da la qualitad e da l'entira scola auta spezialisada. fhgr.ch

Lia Rumantscha
La Lia Rumantscha (LR) cun sedia a Cuira e posts regiunala a Clugen, Glion, Scuol e Savognin è l'uniun tetgala da tut las uniuns linguisticas rumantschas. Dapi il 1919 represchenta ella ils interess da las Rumantschas e dals Rumantschs e s'engascha per il mantegniment da la lingua en famiglia, scola e publicitad. La LR infurmescha e sustegna persunas privatas, interpresas ed instituziuns en lur diever dal rumantsch, porscha in servetsch da translaziuns professiunal e curs en tut ils tschintg idioms e rumantsch grischun. liarumantscha.ch